Teoria pięciu elementów i pięciu przemian | TCMblog.pl (2024)

Teoria pięciu elementów została stworzona w Chinach w 221 r. p. n. e. za czasów dynastii Yin i Zhou. Nazywana jest także teorią pięciu żywiołów, czy pięciu przemian. Te pięć elementów to: Drzewo, Ogień, Ziemia, Metal, Woda. Każdy z nich jest ze sobą powiązany, tworząc określone cykle. We wszystkim co nas otacza, jak i w nas samych możemy znaleźć każdy z tych żywiołów, które mogą się wzajemnie wspierać, lub też niszczyć. Są one uosobieniem zmian i ruchu energii Qi, będąc cały czas ze sobą połączone.

W sytuacji gdy jeden z żywiołów rodzi następny, mówimy o cyklu produktywnym – Sheng, zwanym również cyklem Matki – Dziecka, czy Matki i Syna. Można go zobrazować w następujący sposób: drzewo paląc się tworzy ogień, z którego z kolei po ugaszeniu powstaje popiół, czyli ziemia. Ziemia rodzi metal, który można wytopić i stworzyć płyn – wodę, a ta z kolei żywi drzewo. Reasumując Matką dla Ognia jest Drzewo, dla Ziemi – Ogień, dla Metalu – Ziemia, dla Wody -Metal, dla Drzewa – Woda. Wzmacniając Matkę wzmacniamy Dziecko, wzmacniając Dziecko osłabiamy Matkę. Cykl ten przekazuje energię qi po obwodzie koła, krążąc zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Jest to prawo przekazywania energii dzieciom przez ich rodziców, w którym narząd Yin Matki karmi zawsze narząd Yin Dziecka, a Yang Matki – Yang Dziecka.

Kolejnym fizjologicznym cyklem jest cykl K’e, który spełnia rolę kontrolującego, hamującego. Jest to cykl Babci i Wnuka. Polega on na tym, że drzewo swoimi korzeniami może zniszczyć ziemię, ta z kolei wchłania i zanieczyszcza wodę. Woda gasi ogień, który może stopić metal, a on tnie drzewo. Ten cykl ma za zadanie kontrolować prawidłowy przebieg i odżywianie elementów w cyklu Sheng. W przypadku nadmiaru Yin Wnuczki jest on rozpraszany przy pomocy Yang Babci, a Yang Wnuczki przy udziale jej Yin. Każdy z żywiołów kontroluje inny i jest przez któryś z nich kontrolowany. Graficzny obraz został przedstawiony na rycinie 1 przy pomocy czarnych strzałek. On także przebiega zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Cały cykl można zinterpretować następująco: jeżeli zagraża nam zbyt duża ilość elementu metalu, powinniśmy dodać element ognia, który jest Babcią. Jeżeli mamy nadmiar Ognia, dodajemy żywioł Wody. Wodę z kolei kontroluje Ziemia, Ziemię – Drzewo, a je Metal.

Każdy z żywiołów ma swoje charakterystyczne cechy, które można mu przypisać. Emocją Drzewa jest gniew, lub brak gniewu. Przy zablokowaniu wybuchu tego uczucia, może pojawić się frustracja i uraz. Emocja ta jest głośna, energiczna i silna. Ton głosu to krzyk, lub brak krzyku. Jest to nacisk, żądanie i wigor. Fizyczną manifestacją Drzewa są ścięgna, mające związek z ruchem i gibkością, które cechuje szybkość. Żywioł ten ma związek z oczami oraz narządami rozrodczymi. W umyśle dominują myśli oparte na systemie wartości, pomysły i argumenty, które prowadzą do wysuwania wniosków i konkluzji. Duch tego elementu to nadzieja, optymizm, cel i wizja, lub rozpacz, brak nadziei, brak celu. Właśnie dzięki temu elementowi duch może się rozwijać i osiągać nowe poziomy. Żywioł ten wiąże się z przyszłością, jest oczekiwaniem i planowaniem jej nadejścia.

Ogień ma związek z teraźniejszością, a jego duch z wolnością, miłością, radością i entuzjazmem. W ciele jest to wewnętrzne ciepło, które umożliwia prawidłowe i pełne procesy fizyczne. Łączy się z krwią i naczyniami krwionośnymi, które rozprowadzają ciepło do każdej komórki ciała. W tym elemencie występuje zdolność przekazywania swych emocji i myśli, umiejętność wysławiania się. Ma on powiązanie z językiem. W strefie umysłu oznacza żywą i bystrą inteligencję, lub jej brak. Ton głosu to śmiech, lub brak śmiechu. Emocja – radość, lub brak radości.

Ziemia, w której mamy do czynienie z miłością matki do dziecka, dostarczaniem pokarmu dla ciała, umysłu i ducha. Żywiąc ducha daje nam poczucie przynależności. Chińczycy uważają, że fizycznym przejawem żywiołu jest ciało, czyli tkanki miękkie tj. mięśnie. W przypadku umysłu jest to zdolność pochłaniania nowych informacji i ich przetwarzania. Ziemia daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Wiąże się ze współczuciem, dbaniem o innych i o siebie. Duch Ziemi zapewnia poczucie bezpieczeństwa i miejsca.

Metal można opisać słowami takimi jak gnicie, rozkład, szacunek, poczucie własnej wartości oraz smutek. Element ducha zapewnia nam natchnienie. Ten żywioł wnosi esencję i jakość w nasze życie. Umożliwia zrozumienie zmienności wszystkich rzeczy, a także godzenia się z procesem przemijania i jego akceptacją, by móc ruszyć dalej.

Piąty żywioł, czyli Woda, której emocją jest strach, lub brak strachu. Jej trzy aspekty to rezerwa, przepływ i oczyszczająca siła. Zapewnia determinację, silną wolę, wytrzymałość i odp*rność.

Wszystkie te elementy przejawiają się w ogromnej różnorodności form, nie tylko pod względem skali, ale i jakości. Każdy element ma w sobie te 5 żywiołów. Każda z przemian związana jest z parą narządów Yin i Yang, czyli narządów pełnych (miąższowych) i pustych. Z Drzewem związana jest Wątroba i Pęcherzyk Żółciowy, z Ogniem – Serce i Jelito Cienkie, z Ziemią – Trzustka i Żołądek, z Metalem Płuca i Jelito Grube, z Wodą Nerki i Pęcherz Moczowy. Te pary narządów są ze sobą tak samo powiązane jak żywioły, wpływają na siebie wg cyklu pobudzania i kontroli.

Wszystkie pięć elementów jest cały czas obecnych w naszym życiu, cztery z nich tj. Ogień, Ziemia, Metal i Woda są żywiołami, które możemy dostrzec za pomocą naszych zmysłów i dotyczą fizycznego życia człowieka, żywioł Drzewa związany jest z bardziej nieuchwytnym elementem życia, czy też ducha. Ten element w chińskiej filozofii zajmuje pierwsze miejsce w cyklu, gdyż umożliwił on powstanie pozostałych czterech.

Pięć elementów nawiązuje do ciągłych przemian, które mają miejsce w przyrodzie, jak i w nas samych. To zmieniające się pory roku, czy dnia. Cały rozwój człowieka można przedstawić opierając się na teorii pięciu żywiołów. Noworodek to Drzewo, początkowo drobne, kruche które gromadzi całą swą energię potrzebną do wzrostu. Płód znajdujący się w elemencie Wody, przychodząc na świat wchodzi w żywioł Drzewa. Wczesna młodość i dorastanie to okresy związane z Ogniem. Dojrzałość, stabilizacja i zbiór swoich wcześniej wysianych plonów dotyczą Ziemi. Okres starzenia się, godzenia z nadchodzącymi zmianami to Metal, natomiast starość i godzenie się ze zbliżającym się końcem to Woda. W całym swoim życiu człowiek może przejść więcej niż jeden taki cykl.

Ważną rzeczą we wschodnim rozumowaniu jest postrzeganie całości i nie przypisywanie ściśle określonych cech żadnemu z tych elementów. W każdym z żywiołów można dopatrzyć się charakterystycznych cech, dzięki którym możliwa jest ocena danego elementu, jednakże należy pamiętać, że w każdym z nich znajdą swoje miejsce też inne przypisywane pozostałym przemianom. Związane jest to z ciągłym przepływem energii Qi i jej transformacją.

Przykładem wzajemnych relacji może być cykl pór roku, który w łatwy sposób obrazuje nam, że energia Qi nie ma swojego początku ani końca – podlega cyklowi, krążąc i przechodząc zmiany. Wiosna, która utożsamiana jest z Drzewem odpowiada narodzinom, odradzaniu się i eksplozji życia. To siła, ruch skierowany w górę, gibkość i witalność. Wszystko co wzrasta wiosną rozwija się według określonego planu, który nie jest sztywno określony, tylko elastyczny, gdyż na drodze swego rozwoju można napotkać rozmaite przeszkody. Wiośnie towarzyszy nadzieja, jałowy krajobraz zmienia się nagle, pojawiają się kolory, następuje eksplozja życia. To czas rozwoju i postępu. Lato z kolei odpowiada elementowi Ognia. Występuje w nim ciepło, radość, dojrzewanie, rozrost i miłość. W tym okresie ważne są relacje z innymi osobami, które stają się łatwiejsze, gdyż jesteśmy bardziej otwarci i pozytywnie nastawieni do otoczenia. Późne lato, czy złota jesień to Ziemia. Charakterystyczna jest tu dojrzałość, zbiory, gromadzenie wspomnień. Czas zbiorów to magazynowanie plonów fizycznych, umysłowych oraz duchowych. Pora ta zapewnia nam poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji. Matka Ziemia zapewnia nam w sposób bezinteresowny wszystko czego potrzebujemy do przetrwania jesieni i zimy. Zapewnia solidne oparcie. Jesień, odpowiada elementowi Metalu. Dominuje tu zanik, śmierć, zgoda na odejście, spowolnienie. Jest to przeciwieństwo elementu Drzewa. Narodziny zastępuje śmierć, to co poruszało się w górę teraz zmierza w dół, zamiast aktywności mamy bezruch. Podobnie jak wiosną te wszystkie przemiany mają swój plan, cel. Żywioł Metalu przywraca i odnawia wartości gleby, daje witalną iskrę, nie tylko dla fizyczności, ale także dla umysłu i ducha. Chińczycy łączą tę porę z Ojcem. Zima natomiast to Woda, całkowite przeciwieństwo lata. Proces wyrównania i oczyszczenia. Zamknięcie cyklu wzrostu i zbierania plonów oraz przygotowanie do kolejnego cyklu. Można zauważyć tutaj bezruch, ciszę. Życie nadal się toczy, ale jest ono ukryte i spowolnione. Jest to siła zasobów i wytrzymałość, wola przetrwania oraz determinacja.